Хакас литературазында манифест теен ӧнетiн кибiрнi хайди-да сизiнмин халғам. Арса, хайзы-да аны пасхан даа полар, че ӧнетiн чарлап, чон алнына сығарып, ноо-да литератураҷа оңдайларына хайығ тартып, тибес, “кӧрiңердек пеер, мин килдiм, чарлапчам наа эстетикаҷа оңдайларны…” аахтап килiп, сӧс пулғалыстығ, хысхырыстығ манифесттi (тадарлап аны – Сӧс Чарлааны – чiли таңмалапчам) чарыхха сығарғанына тоғаспаам…
Сӧс Чарлааны – ол жанр. Ол олаңай ла махтанғаны нимес, мында илбек Ӧтiркеес ниме!!! Ол Эстетикаҷа халбастанған… Сӧс тании. Пiлдiстiг, олаңай чуртаста посты ӧӧр кӧдiрiнчеткен кiзiлер хай парҷаң! Парыстығ тоғыс салған кiзее иткен нимезiне махтанарға ноо чарабас са? Чарир, сағынчам! Че… литературада андағ махтаныс сығыс парча ноо-да килкiмни принциптерге. Ол чозағлар (принициптер бе, оңдайлар ба) сӧс хобылына хубулып, айлан парчалар… чонның даа тирге чарир хайдағ-да пӱкӱлестiг сағыстарға.
Наукада алай ба пасха даа чайаачыластар кӧрiмiнде ол хайди-да тың пiлдiртпинҷе, че Сӧс хоозы чазыларында хысхырыстың андағ танығлары аймах-пасха чаламалар чiли пулғалысча Кидеркi теен чайаачылас устарында (Запад литературазында). Оларның соонҷа хостаза парчатхан пу даа Тадар табан, чыллар сӧӧлiнiзi хоостыра орай арах тӧреенi, Соян тағ-тасхыллары хырында турып, орлап тур тирге кирек, хакастап позының… Кибелiстерiн, чатхан-хомыс хылларына сулғап, чiзе.
Амғы тадарларның кӧбiзi пу нименi арығли истерде дее испеен, сииртерде дее сииртпиин тур… Сағызы хысха сылтаанда нимес, че Миис кӧрiзiнiң хазанында орыс сӧстер путхалчатханы мисет полча. Ол хайди-де киртiнминче ам даа: пiстiң чирде ухаанҷылар хайдаң сыхчаң за, хара пасхаҷыл! Олар хайди-да сыбыра Пасха чирлерҷе Сӧс хыйғалар Тайаан тудына, сыбыран чӧрчелер ноо-да молитвалар (В начале было Слово, Слово было у Бога и Слово было Бог”).
Тадар ухаанҷылы, тiзең, чииттӧк чарлабысхан Чарлағ Сӧзiн, анаң пас салған Хумартхы тазында позы позына: (кибелiс ады “Сӧӧгiмде сӧстер”)
Чатчабыбын хакастарнаң гений,
Кӧңнi кӧӧ ӱзiл парды мында.
Чӱреем iстi сӧӧктернiң ээнi
Ам даа хомзынча пу чирде…
Чыынды тимнелчеткен аразында кинде редакторы кӧрчетпес пе зе… Анаң чайаан салған сiлiг харахтарына пiстеле килген “хакастарнаң гений”… илееде улуғсырхос сӧс изерiзi.
Тадар сизiнмеен: килдi… НАА ТУС. Ол НАА ТУС позын iди чарлапчатхан… Че аның алнында турчатхан iкi азахтығ, iкi харахтығ, пiр пастығ, азах аразында iргек салбахтығ чиит оол. “Арса, гений сӧстi… пасхазына алыстырыбызарға?” – сураачых полыбысхан редактор, че iстiнде сағынған полар: чарабас iди МАХТАНАРҒА! Тадарлар – пазымнығ чон, пiди хоғдайғаны ол синi чох Иртiнҷек чарабас… Кибiр.
“Че чарир, тiпче, – НАА ТУС аазы, – андағда пiди, арса? – “Чатчабыбын ХАН ТИГӀРДЕҢ ЭЭЛӀГ…?”
Сынап чоохтаза, кирек пазы мында (ухаанҷылас хоостыра Сӧс таңмазы, чiзе) “гений“-де нимес. Редактор кӧрбин салған НАА КИБЕЛӀС ЧОРЫҒЫН: ол – толдыра пӧгiммнiг, килегейi чох ӧӧн тадар тiлiнең поохти иптiг иде сiбiреле тартхан ЯМБ чорығын аннаң андар узаратханы полған…
М.Баинов соонаң ол КИБӀРГЕ кiргелек, че… кӱзi алынчатхан Кибелiс Сағызы полчатхан, чоохтирға кирек – КИБЕЛӀС УХААНҶЫЛАЗЫ.
Че пудурғы… “ХАН ТИГӀРДЕҢ ЭЭЛӀГ” теенi дее, чiзе, ол “гений”-дең арығли сала даа тӧбiн нимес, че… хазах сағыстығ кiзее (В начале было Слово, Слово было у Бога и Слово было Бог”)… пу НАА ТУС сӧзi оңрылыстығ полбин парған… Мында ачырғас чоғыл (хайзы, арса, iди ам даа сағынча), мында олаңай ла ухаанҷылас: ТАДАР ДАА кiзiде – ПАРОХ! ;)
Че, хығырар ползаңар, сағыстарыңны пiстеңер, чiтiдiңер! Пiл полбазаңар, пыром тастаңар… ТАДАРЛАП сағынарға ӱгренерге кирек, неке. ;)
НАА ТУС читтi! Аның тiлi дее, хоос таа омазы – пасха… ;)
PS. Че кем ни зе сизiнер: нимее айлан парған полҷаң “олаңай ла” (хайди кем-де сағынар) сӧс изерiзi – Хан Тигiрдең Ээлiг?! Редактор холы, позы пiлiнмин, Хан Тигiр ПӀЛӀНӀС чозағын салыбысхан!!!
Ол – Ухаанҷылас чолы… ;)
