Сигiзiнҷi хаалағ. Поэт паза Леонардо да Винчи.

0
299
медиа-роман в стихах

Нимезе, хығырығҷы аарлығ,
Мыннаң мындар чол айныпча,
Чӱректің ханы хайнапча:
Поэттің сағызағы ооғас
Хырығ пілбеен хырт айтыстарда,
Амды изере хабыстарда,
Кӧсте — Кидеркі тӧстіг Алып!
Хайҷының чазығын пӱргеніп, (1210)
Кӧгҷінің кӧӧн кӧксее сӱргеніп,
Поэт Ил тӱӱрін тудынча –
Кӱн чарии сағыснаң чортча
Кӧрбеен-испеен чир пулуңнарын!
Изере чарыста кірче (тілге!)
Илбектіг хоосчы-архитектор,
Философ-пілігҷі, істезігҷі,
Хайхастығ прай нимеге ус:
Тіпчелер танк ол пӱдірген,
Толғалчых сабын пистолеттің, (1230)
Ыра тепчең велосипедті,
Суғ-чаалығ чыылығлығ тахта,
Чылтыс чылиина – телескопты…
Ай-аарлығ, хығырығҷы, позың
Кӧр-кӧр ухаанҷыл Интернетті,
Хыйғалар аазынаң махтазын,
Табарзың син чоннар хайхазын!
Маң чоғыл мағаа чалғызаанға,
Хан Тигір илҷізі ухаанҷыл
Кӱн тайҷы оғылы… Поэтке, (1240)
Тартызып, хазырып Инетті,
Полған на тириин аның хаап,
Таптанып, ямбты хамҷылирға –
Артығын азыра хаптирға
Пілігҷі алых улусха…
Поэт килче Ил… урусха!
(Арса, хайзы мыны пілбинче,
Че Сӧс… пірдеенең китенминче!)

Кинтеiн… чол тоғырхылығ сағыс.

Ай аарлығ хығырығҷы минiң!
Мыннаң мындар ис чӱгӱртерде (1250)
Тӱктiг тылаазағастар, йастра,
Читче ит-чарнымы хаба:
Пастых Михалыч уттыр салды
Сағалы чох пу… коммунистке.
Тадарлар сағынғаннар Алып
Килген ӱлгее пастап кiргенде,
Ах хуу чамас хайзы хустарын
Москваның соомдырған клозетсер.
Амды за позы Соох Хысхы
Ах хууның соонҷа сӱзiнче, (1260)
Тадар чоннарын, пасхаларын,
Сух салып ӧдiске тирең,
«Голодный» адынаң хон пари
Тӱгенмес аар тустар идеене…
Че чооғым аннаңар нимес!
Мында пасха хабар тӧридiр!
Мында чон аазына килидiр
Тадарлап медиа-роман –
Пу жанр хаҷан даа хонмаан
Тадарлар чазығы тӧзеенде, (1270)
Подушкаа салып алтына,
Сағам пiрдеезi тiдiнминче
Хараазын хығырып, «уук-а!» – тiп
Хоғдайып, моорсына тапсирға
Ызиин харанған хатына…
Хабарның айых ил сустары
Сағам кӧстезiп таныбинча
Пу пазых ямбти тапсағларын! –
Хакастар стихнаң сыстабинча,
Чӱреене чағын чухтырбича (1280)
Поэттер кибiрлерiн пӧзiк…
Ӏди, тӧреен пу сурынҷах,
Суртлааҷах — кӧрiмнiг хағас:
Адап сын адынаң, iзенiп,
Сӧстер изерiзi илеедезiн
Ам даа сӱрер кирек пiр чыл,
Ам даа хурсаамны тосхырар кирек…

Надежда!
(Сибдейнiң сурыныс пiчии)
Чайачы пазыстығлар Пазы —
Надежда – Апанас хызы! (1290)
Сiрерге пiчiктi пу пазып,
Терциннер хобылын хыстып,
«Ӏзенiс» адыңа айланып,
Сурыныс аазымны хыртып,
Кибеллеп, чохсынып, алданып,
Нинҷе хыйғамны пар, хахтана,
Чӱреемнең ӧӧр сӧстер, кӱрелiп,
Синзер чол салыпча чапчаң! –
Тузазы ноо полар, пiлбинчем,
Кибелiс чазырхазы кеен
Сигер ни сағыснаң чиркеен? (1300)
Чоннар путхаста истiлбинче
Чалғыс Поэттiң кӧӧ… Ӏскер
Пасхалығ кӧрiзi читпинче
Пастых-устух арам чонға:
Олар Алтын Пуға туйғағын
Кӱмӱс арағаларнаң чууп,
Оффшорға чазыр тур хырт пайын –
Маң чоғыл-ал оларға чуу!
Сағаа сӧстер хойрығын сӱӱп,
Чазаан аттарымнаң ысчам,
Кiстес сӧстерiмнiң iзиин
Хал ямбтар ағыннаң салчам!
Чайачы Ордызы хылиин
Синнең пасхазы сизiнмеен:
Олар кӧптер, онарлап, йастра,
Хал сағыс хоостығлар, ӧкер,
Хайзы сын хоосчы чiли хаастап,
Хулааңны чуунар, че… кидер
Кӱн хонии чазығын сӱрiзiп,
Сӱтнең iлгир, тастир аар-пеер,
Хан Тигiр хабырғазын хооп,
Оңмас ниме полҷаң… Ӱлгер.
Парчазын сиип, сырларнаң чоостап,
Маң чоғыл оохтанарға ямбча…
Сағаа пiчиимнiң поза паан
Салчам пос салынып нимее мин?
«Кибелiс сағынын часпаан
Тадарлар ооғынаң пiрдеезi» —
Арса, чiг сағыстар илееде,
Ил миисче кӱӱлепче кӱденнеп…
Йа. Сын. Чӱреең сисче. Китенче.
Сыңмас ил сағыс хыстылча:
Сибдеек ноо нимее… киптенче?
Хайдағ андағ Ызых чолға
Чiг идiн сарыпча, тӱктенче?
Ноо чазых-чазыттығ хыйға
Чӱрексiс ханынаң хайнапча?
Нимее кибелiсти кӧгленче?
Килерчiк, чоохтирҷых олаңай!
Нимее пулғастырча пу… рифмаа?
Че.. проза хабыны – солағай!
Оң чолы хабыстығ кiзее!
Чал тоғыс оохтығлар пiчии
Ызых сыр сағыстар чiтиин
Пiлчезiң, хаҷан даа хаппас!
Ӧкернi ӧӧрледiп, сiлиинiң,
Ханаттар ағынын оңмас!
Тахтанып, тоосчам-тоосчам, йа!
Амды чiг сағызымны ууп…
Эк, йастра, киртiстiг уйаа
Ам даа сал пирим нымырхаҷах,
Ол тадлығ (сағайлим) нымағас!
(Эк, хығыр… хығырдах, айа!)
Чуртаан хаҷан-да илбек Данте,
Ол даа… хурсаана пастырҷаң,
Ол даа… Commedia-зын сӱӱп,
Ӱгре-чей арали путхап,
Ызых ырии чыс хазыр уунаң,
«Худай ил Сағыс сағын саа» — тiп,
Пас салған – хобыллап – терцинге
Худайның чазығын – inferno!
Сисчезiң ноо… ызых – пiчиимде
Илбек чыстарнаң тiгiлче!..
Амды за – кӧнi чоох киреене
Кiрчем паза тың нахланмин:
Мағаа… ахча кирек… ай саанаң
Хайнадып, азырап хурсаамны,
Пiрее… пис чӱсче доллар, евро
Чидерчiк, сағынчам, йа, йа!
Парлар хыйға миллионерлер —
Олар ӱлезерлер, айа!
(пас салдым… сағынчам, ноға-да,
Пiр муңҷа доллар адабин салдым?
Сурғанда, суурынып халбим, а!)
Надежда – Апанас хызы!
Кiзi ол хаҷан даа – кiзi,
Миннең хыйғалары – илееде
Кибел илегiнҷе чӱзiп,
Сибер холларынаң чiзiп,
Аймах- ӧң хоозыҷахтар кӧӧн,
Кӱннең кӱнге палғир сонеттер,
Чазар иң тадылығ ирееттер!
Ирткен пуртах чылларның ӧӧн
Салар хазах тiллiг куплетке!
Сибдейек тее Ил изiн хазып,
Салча сурыныстығ пiчiк…
Ағаа хоза ол аны маалап,
Пӱргеен (пурунғыларнаң алып),
Хан-пиг оңдайлығ пiчiктерге! –
Поэт Хан Тигiрнiң пiчиин
Ызлатча ямбтап Ил Умах,
Хайда харах-хулах чуллары
Ил Сағыс хазырын толғап,
Сӱрче чозахтап кӱр аттарын –
Сӧс ағын халыны хуттарын!
Надежда – Апанас хызы!
Синзер… Худайлар пахлапча, —
Илбектiг Даньтенiң худы
Хан тигiр чарығы ызиинаң,
Кӱн полып, кӧзенеең пулиинҷа (1400)
Ызых тураҷағас квартираа
Чалғана, ойлапча тӧрзер…
Ол чоохтир (Данте Алигьери!):
«Сибдейге хабастах, айа…»
Синзер айланча Моисей –
Тадар ухаанҷылы (Баинов!),
«Илбек суғ чории Енисей
Тискерли изiнiп ахпас,
Че хоос сӧс ооғазы – Сибдейде!» —
Сағаа… алғайнаң читiрер
Алғас хуттары хайнаан ханын!
Хайди? — тiп син, арса, сурарзың —
Нимее ол… кӧрiнмес ис-пайны
Мағаа артып… мигелепчезiң миистi?
Хурсаам кiлен тур пасха… чиистi!
А син… пу Дантеңнi сулғап,
Тахтан турзың мында… илбегiңнең?
Хайди сағаа мин… киртiним?
Холға тутпастың ниме-нооның
Татхыны-тадиин, эк, хайди пiлим?
Нимеҷееңнi… Алыптаң синим?
Строкалар, сизiнчем, иптiг,
Кибелiстiг! Ис тирии – ямб,
Че Пушкинзiң ме, алай олох… Хайам?
Хайда… Худай таңмазы!
Баин чiли хорейлепче Евгений,
Геннадий дее рубаинең чазанча!
Че син, чiзе… ухаанҷылап… хайдағ
Commedia чарлап турзың пiске –
Пiчiк чiтиин китепчеткен тӧлге?
Ноо сооңда пар… печадьың-ал?
Хайдадыр ол Ызых Таңмазы саа?!
«Орта!» мин тирҷiкпiн, йа – сын:
Хан Тигiрнiң таврозының хуйаа –
Сиген чоллар хамаамда пазылбаан,
Сағаа кирек печатьнаң хол салҷаа…
Андағ киречi — Сағызым полар:
Чайаачы хол салаазынаң роман
Пастап салғам ойнаҷағас чораа –
Хайзы кизегестернең таныссың, пiлчем…
Че мин мында хатанчам хоза азыснаң –
«Ахчаҷах оох хайди табарға?» табыснаң,
Ызлат парчам пу хобыллар кибеллеп!
Сынап, итсе, Сағаа мындағ пiчiк,
Чох полған, неке, ачын сӧсчiлернең! –
Адап, ӧӧр кӧдiрiп, чалғанып таа…
Пiрдеенiң хырт хуйағы иптебеен
Ахча суриин (кибеллеп иртiнмеен!),
Анаң… чӧптер пирерге сағыс таа тутпаан!
Сибдейек се чоллир хайдаң, хайди,
Ахча тапчаң… романға алғымни!
Кӧрдек, амды… Чоллағ устығ iзiн!
Пар пӧгiн: саннас хоостыра отыс
Салковайлар муңарнинаң кирек!
(Паза… артиинаң кiленмичем)
Отыс… сын парысчы пар ла,
Кемнiң чӱрее Тадар ӱчӱн туғлап,
Пiрер муңнаң ай санынға тимде
Пир сал турарға пiр чылға сани!
Алай… чӱсче чуға чӱректi таап,
Ӱзер чӱстең донатить полдырза,
Тадар чоннаң илбектiглер чох поларчых!
Сибдей, тiзең, строкаларны хати
Кӧглеп-ылғап, сӧстерiнең толғир,
Хан Тигiр ибiре чӧрглир,
Ызых сын орынны хуйахтап,
Хурсаанда азырал хайнир! –
Пирген кiзее – кибелiстир!
Сын ады парызын алғир!
Муңар чылға адалар чоннар аазында:
Тибес, кӧрдек, ол полыстыр
Чир хойнында тӧреен iзiг хостоға –
Пастағҷызы пастағы кӱр романға!!!
Гагарин чiли, соолған, учуххан,
Галактикалар чариин тудынған!
«Хан Тигiрнiң кимезi» роман соонаң
Илбек Баиннi сӱрiзiп, хостазып,
«Хан Тӧңiс»-ос паза пiр пар нымағас
Ил сағыста 10 муң толғаах строказынаң…
Ағаа хоза Наукаҷа Трактат — кибелiстiг (!)
Йа, йа (!) — iстезiглiг сын тоғыс кӧӧпче:
Пурунғы гректер изiнҷең хал тирии —
«Олаңай логика»-наң хазырза
Парчан хара пас тӱрктер ызыхтарын,
Иске кiрер паза пiр чалтырама азыс –
Ол… «Тӱрктер Ренессансы» тоғыс хазыр!
Аннаң даа пасха пар чазых чурухтарым…
Надежда – Апанас хызы!…
Албан сӧстерiм тоозыларға чӧр,
Мыннаң пасхазын медиаа сӱрчем!
Сынап, тiзе, пулары даа
Хайда-да, ноо-да орында
Табар илбек романым хойнында,
Пiрее тасхах…
Nota Bene таңмазына салчам
Хыримда сыныхтағҷылар хыйғызын
(Кӱннiң минде — Пегастығ ниик аттары!) –
Илбек Поэттiң – Дантенiң худы (1500)
Полған на сӧс пiзиин ӧрт-чалыннап
Чазаан кӱн одынаң – чылиинаң!
Баин, тiзең, хулаама сыбыхтаан:
«Орта, палам, — ТАДАР табан артии!
Сағаа… Хан Тигiр Алғай салылған!»
Анаң, чiзе… Ӏкӧлең пу Илбек,
Пурунғыдаң чиде сала «Кӧрдек!» –
Тапсазарлар — пiрге: «Надежда (!)
Ӏзенiс адына сулғап постың хылиин
Пасхазына пирер ни зе чiтиин?
Алай парчан пасхазы тоозыннар чiли,
Хала парар чуртазынаң… кӧлек?»…
Че, тоосчам изi чох мағаа пiчиим.
(Синнең пасха… пiрдееге алданмим! )
Кибел чолларын тыытчам тахаллустаң:
Пу чарыхты iстесчеткен Кидей
Тадар сӧстерi сiлiглерiн уустаан…
Хан Тигiрдең — Илҷi, Кӱннең – Тайҷы… Сибдей.
20 сентябрь 2018 чыл. Ағбан.

Амды за, хығырығҷы аарлығ!
Илбек Кидеркi оғылын аптирде,
Чапсых да Винчи изiнiң iзиинзер
Кiрер чоллах чозағымны чазирда,
Пастап ла пу романда орхаңним,
Пастап ла пар хуттарымны чығим!
Титаннарда пар ызых чоох кӱстерiн,
Ил Алыпта тӧреен узах кӧстерiн
Систер кирек парчан пiлiс ағалынаң,
Уттар кирек хуттарым пар амалынаң, —
Хан Тигiр тайиинда хайнапчатхан
Хырығ пiлбеен ил чарығы Уснаң!
Ээ-ей! Кили пирдек, Хан Тигiрнiң Худы!
(Мына пасталыбысты хығырығҷы, азыныс,
Мына ахсаныстың урылыбысты ағыны!)
Синег ӱс саны пар ил Ибiркi Худы
Хан-пиг поларзың прайзы тiрiг-ӧлiмге!
Кӧске кiрбес, санға сыңмастығ син
Сӧснең сӧске тиң хабыста иске кiрiп,
Истеп турғайзың орхаңнаастар чабызын,
Синеп кӧргейзiң сағыстығлығ табызын!..
Кiзi ит-ханын поохтыра пiрге тудып,
Хан Тигiр парчан хадыл-ооғын хабызып,
Аймах галактикалар чорығын устап,
Тадар тiлге кiрбеен чыс наа тӧснең чазап,
Хатырыс Ағыны тiп суулап ил чонға,
Хада алчабын синi дее чолға!
Ӱс паарлығ палаң адынңны адирбын:
Иң Оох, Иң Оох Пiргiс, Ӏткiстiң Чазызы –
Тӧреен-ӧлгенi чох Хатырыс Ағыны
Миннең (алай мин чох) поларлар хаҷан даа –
Албасха даа итсем, хыримдалар ам даа!
Тӧстег хуттарын хығырынып алып,
Айланчабын холға сигбес… Сынға —
Сӧс оохтарын пӱктепчеткен хыйға
Хайди за алынмин Ил синiн
Син чох сығар хайхастығлығ чолға!
Мӧгi суннығ Хан Тигр пулуңнырын
Аймах пасхазы, пӧлiп тее, кӧрбеен чи!
Сын Хут адаанынаң пар чазых палалары, —
Тадар хамнар сиспеен сымдах аттарын,
Амды за чарых сағыснаң чазап,
Адап, хатап киртчем ызых сурларын:
Сӧстең артығын таныбаан примат, —
Ӏкі азағастығ тӱктері чох хырт аң!
Сӧстең артых Худай оларның чоғыл!
(Хан Тигірде чуртапчатханы – хоостығ
Нымах чіли полталығ кӱр азаныс…)
Паза алчам хада пір… хылҷығасты:
«Ӧкер» солалығ муза-хызыҷахты,
Ол чох мағаа, эк, аарда оң полбаадағ, —
Илбектіг Леонардаға хаппаадағ
Ӱс чол хости чоллахтанған кибеліс;
Хайда полза изеліп пе, ӧзеліп,
Кізі чӱреене чидіп, саңнабаадағ
Муғуй ползын тадардинаң сӧстерім!
«Э-эй! Адалып киліп табылған тӧстерім!..» —
Хыйғы тастап, кил, аастанғанда, йастра…
Паза пір Хут сыға салды сах позынаң, —
Сах хаалиинаң сыхты… Ӏкінҷілес:
«Сынға турған сас адыңны пірееде
Чой чоох ӧзеніне кірердинең тохтаадам!» —
Чоңнан тура напли тӱсті пір ӧӧрге
Парчан хуттар изерізінзер чӧріп.
Пурунғыда чіли чолға тимненіп,
Илбек нымахтаң алыпча сӱмненіп,
Ис-сағыс сағын-чалтыраанын тиріп,
Поэт, чатханын тудына, талтаңнап,
Табан тапталған тоозынға сулғанып,
Ӱкӱс парча олох… Ис сууҷах хазынзар:
Чаламалар палғап салаа-пӱр хазыңа,
Хуттар аттарын чыып, пірге тудып,
Чол азыныс таптаныстығ кӧглерінең (1600)
Поэт тіл алысча субалчатхан тӧстерінең! –
Хай хайына аңдап оларның хайзы даа
Хай Ээзі чанынаң чазалчатхан Умахты
Хараа пілбин истерлер хаҷан даа,
Кӱлге кірбин койерлер чӱрек-чаа!
Тӧртебе теен хыр пазында хуттар,
Аймах ӧңнерi чариинаң чоғар
Улап, кил, теелбек тегiлектир, —
Тӧкпес чiли тӧзелчеткен хырда,
Поэт нымаан салча, от хабазып,
Чарба пысчаң суғлығ хазан пулғап ,
Кӧг-хай салча, чатхан хылын тартхлап…
Чiг сағызос сурынызы хуйаан
Кидеркi чирiнзер тастабысхан Чайаан.
«О, Леонардо! – Поэт ахсанча аар, —
Хайҷының азығы-ызиин мин тартынғам,
Кӧгҷiнiң хомызы кӧглерiнҷе чӱскем,
Амды за Хоос ӧңнер кӧптерiн,
Оларның чазыттығ кӱстерiн,
Да Винчи алыптнаң сынниры пар чозағым!
Пала пасхан час сағыстар тузағын,
Киртчее, сисчее пар… чорыхтылығ оолға!
Хан Тигiр сари тоозылбастағ хоолны
Ӱтеп-мӧтеп, пiр сарысха хатчам,
Пiр сағыстығ уйазына салчам!
Синнең чоллас пар, аарластығ Илҷi!
Синнең сӧстезерге, илбектiг Леонардо,
Тус хоостыра салғағы кӱзiнде
Синзер сӱрче… кӧк тиңiс ӧтiре
Чылхының азымах чалҷызы – ӧтiркес! (1630)
Синзер кӧстеп, тӧстерiңнi усхурып,
Ӏле сығарып амыр уйғы хойнынаң
Ах чарыс сағыны «айтыс!» тiп хыйғылап,
Чон аазы алнына чазапча чазыт… тойын!»
Паза кӧрзе, Поэтке, сынап таа
Хуйун килдi, сырбалып, тоозын кӧдiрiп:
«Нимее син… — теенiнең тӧгеесiнче сӱрне, —
Хара чыллар пуртағы хомдиин хазып,
Порастантуң хуттарыңның хатиин
Санап.. салааҷахтарны пазынып,
Тӧстең тӧске, хыртииң тартып, тапсап, —
Хоғдай чӧре, пiрдеңнеп ярхылирға –
Хут санынаң орхаңнада тапсирға?
Кемге кирек чозахтарның иптиин —
Тӧс-чанын хазырып, хахтанарға ундар?»
«Сылтаа олох, — хатанып тур Поэт, —
Сын Хоосчы тох алай… Сӧсчi — сӧстернең оох
Азар, чайаачылас пiзиин хапса?
Кӱресчiлер, хол идiн ууп, хатырып,
Пырлат турлар оох-теектiгнi хуйдурып.
Аңнар, тiзең, тiстерiнiң чiтиинең
Тiзi-палалығ ӧӧрiнең устир;
Пiс тее iдӧк – чайаачылас хылиинаң —
Хан Тигiрнiң артығызы ызиинаң
Пiлiзiп, паарсазып, тосхырынып,
Пiлер кирекпiс… хоостарның чығырызын!
Анаң, чiзе…» — Поэт мында тохтаан,
Чатхан хылы изерiзiн хаххан…
«Синнең пасха Кидеркiде Ис-Алыптар
Санға алза, артығы чоғыл тирбiс!!!» — (1660)
Хай чаны пай кӧглернең урылған…

НАНДЫРЫҒ ПАС ПИРӀҢЕР

Ӱндезииңерні пас пиріңер!
Адыңар мында пас пиріңер

  

доступен плагин ATs Privacy Policy ©